Malarstwo Odżibwejów

Wystawa Norvala Morriseau

„Jak będziesz w Toronto, to zobacz obrazy malarzy Woodland School”, mówiła mi Trish, kiedy mieszkałem u niej w domku położonym wśród puszcz północnego Ontario. „To są wszystko Indianie, głównie Odżibweje, najlepszy jest Norval Morrisseau, inni to tak naprawdę jego naśladowcy. Koniecznie zobacz ich wystawę jak będziesz w Toronto.”

Łatwo powiedzieć - „zobacz”. Ale gdzie ich niby szukać?

Jeśli jest to grupa malarzy z Ontario, to pewnie należałoby szukać w Art Gallery of Ontario. Tak w każdym razie można by myśleć będąc w Toronto, zatem ja, będąc w Toronto, tam skierowałem swoje kroki. Muzeum jest duże, zatem w informacji przy wejściu zapytałem gdzie powinienem ich szukać. Woodland School? Kto to taki? Rzuciłem jedno nazwisko jakie mi się z tą szkoła kojarzyło: Norval Morrisseau. A, Norval Morrisseau, pan w informacji pokazał mi na planie gdzie wiszą jego obrazy. Poszedłem tam i rzeczywiście znalazłem jego obrazy w liczbie sześciu. Zatytułowane były „Przemiana człowieka w gromoptaka”. Wszystkie były tak zatytułowane, bowiem płócien jest sześć, ale tak naprawdę jest to jedno dzieło – na pierwszym płótnie namalowany jest człowiek, na ostatnim gromoptak, a pomiędzy nimi są stadia pośrednie. Tak że w Art Gallery of Ontario znalazłem jedno dzieło Norvala Morrisseau. To wszystko.

Wszystko?

No wszystko. Zadałem sobie trud i oblazłem całą galerię, a jest ona spora. Jest tam pierwszorzędna kolekcja drugorzędnej sztuki europejskiej, jest dobrze reprezentowana pierwszorzędna Grupa Siedmiu, jest całe piętro poświęcone współczesnej sztuce kanadyjskiej pełne takich samych dziwadeł jak wszędzie indziej na świecie (gdzie współcześni twórcy starają się na siebie zwrócić uwagę produkując dziwadła), ale malarzy Woodland School nie ma. A wydawałoby się, że mogłaby to być wizytówka Ontario. A nie ma. Dlaczego? Czy dlatego, że wszyscy ci malarze to Czerwonoskórzy z plemienia Odżibwejów?

Będąc w Toronto ma się jeszcze jedną możliwość: muzeum w Kleinbergu. Jest to willa położona daleko za miastem w miejscowości o nazwie Kleinberg. Dawni właściciele tej willi byli kolekcjonerami sztuki kanadyjskiej, swoją bogatą kolekcję przekazali krajowi i dziś jest to muzeum. Pięknie położone pośród drzew, ma znakomitą kolekcje obrazów Grupy Siedmiu, można taż mieć nadzieje, że znajdzie się tam również kolekcja Woodland School. Z tą nadzieją udałem się tam i okazało się, że miałem trochę rację. Trochę, bo obrazy tej szkoły owszem były, ale było ich tylko trochę, wszystkie mieściły się w jednej średniej wielkości sali. Kilka obrazów Norvala Morrisseau a pomiędzy nimi pojedyncze obrazy innych artystów. Są tam Daphne Ojig, Carl Ray, Saul Williams, Goyce Kakegamic. Niewiele, ale zawsze więcej niż nic.

Okładka katalogu Daphne Odjig

Kolejna możliwość jeśli się jest w Toronto, to dowiedzieć się gdzie są galerie sprzedające obrazy współczesnych artystów, w końcu artyści Woodland School nadal żyją i tworzą. Nie wszyscy wprawdzie, Norval Morrisseau zmarł kilka lat temu, ale to i tak sztuka współczesna. Ale jak znaleźć galerie? Można na przykład w jakiejś księgarni zajrzeć do szczegółowego przewodnika po mieście. Ja się w ten sposób dowiedziałem, że Kinsman Robinson Gallery zajmuje się sprzedażą dzieł Norvala Morrisseau. Poszedłem tam w ostatni dzień przed odlotem. Już z daleka widziałem wielki napis: Norval Morrisseau. Jegomość stojący przed wejściem zapytany czy znajdziemy tu prace artystów Woodland School odparł, że Norvala Morriseau tak, a innych nie. Właśnie mają wystawę retrospektywną Norvala, otwarcie dopiero za kilka dni, ale wszystkie obrazy już powiesili i można zwiedzać. Wystawa imponująca, dwie duże sale wielkich obrazów o pulsujących kolorach. Można zaobserwować rozwój artysty – najwcześniejsze obrazy dwukolorowe, wydrapane na korze brzozowej, późniejsze – z lat sześćdziesiątych – malowane akrylem na papierze łagodnymi odcieniami brązu, jeszcze późniejsze – z lat osiemdziesiątych – w jaskrawych, prawie neonowych kolorach. Wszystko w charakterystycznym stylu. Kurator wystawy opowiada że widział kilka obrazów Norvala przedstawiających łosia i mógł zaobserwować rozwój od realizmu do tego charakterystycznego stylu właściwego artyście. To Norval stworzył stylistykę tej tak zwanej szkoły puszczańskiej. Norval był szamanem Odżibwejów i twierdzi, że z duchowego świata otrzymał wezwanie do malowania. Była to kontrowersyjna decyzja, przedstawia on na swych obrazach tajemne mity Odżibwejów, które zdaniem innych szamanów nie powinny być nigdy publicznie przedstawiane. Inni później podjęli ten styl, ale to Norval był jego twórcą.

Inni, to znaczy kto?

Szukałem w księgarniach jakiejś solidnej informacji na ten temat. Znalazłem kilka książek na temat Norvala Morrisseau oraz jeden obszerny katalog wystawy Daphne Ojig. Kto to jest Daphne Ojig? Wspomniany katalog sugeruje, że jest to postać numer dwa w tej grupie malarzy. Urodziła się na wyspie Manitoulin na jeziorze Huron w tak zwanym niescedowanym rezerwacie Odżibwejów. Niescedowanym, ponieważ jego mieszkańcy nigdy nie podpisali traktatu przekazującego ich ziemie rządowi Kanady. Jednym z przedków Daphne Ojig był wódz szczepu Pottowatomi wsławiony w bitwach przeciwko Amerykanom w XIX wieku, wódz ten schronił się później u Odżibwejów na wyspie Manitoulin. Jednakże w połowie XX wieku, kiedy Daphne Ojig wchodziła w życie dorosłe, duma z dawnych czynów była w połowie zapomniana. Daphne szukała pracy w Toronto, a ponieważ indiańskie nazwisko było postrzegane jako przeszkoda, zmieniła je na Fisher. W Toronto miała prace biurowe, ale ponieważ miała talent plastyczny – cały czas również malowała. W jej obrazach widać było trochę wpływ kubizmu, a trochę jej indiańskiego dziadka, który uczył ją stylu rysunków na korze brzozowej. Przyszły lata sześćdziesiąte, wśród Indian czas odrodzenia dumy ze swego pochodzenia. W 1962 roku na wyspie Manitoulin zorganizowano pierwszy nowożytny powwow w Ontario. Daphne była tam obecna, wciągnięto ją w krąg tańca i nagle poczuła się Indianką. Od tego momentu tematem jej obrazów stały się legendy Odżibwejów, a styl zadziwiająco się upodobnił do Norvala Morrisseau. Z czasem przeprowadziła się z powrotem na Manitoulin i do dziś tam mieszka.

Pocztówka z obrazem Isaaca Bignella

No dobrze, to dwie osoby. A inni? Gdzie ich szukać?

Może po prostu tam, gdzie mieszka Trish, wśród puszcz na północ od jeziora Huron? Pewnego dnia Trish zabrała mnie do rezerwatu Odżibwejów, zwanego Serpent River, żebym zobaczył tamtejsza galerię grafiki. Galeria była na terenie rezerwatu, ale także przy szosie nr. 7, która to szosa prowadzi wzdłuż północnego brzegu jeziora Huron i dalej przez cała Kanadę aż nad Pacyfik. Naturalna klientela tej galerii to nie mieszkańcy rezerwatu, lecz mieszkańcy miast jadący tą szosą na wakacje. Nie dziwi więc, że jest tam sporo cepeliady, ale jest tam też trochę grafiki wysokiej klasy. Wszystkie te prace mają stylowo wiele wspólnego ze sobą a także ze stylem Norvala Morrisseau. O autorach nigdy nic nie słyszałem i nic o nich nie wiem. Ale znalazłem serie kartek pocztowych z tymi grafikami, a na odwrocie tych kartek było kilka słów o autorach, stąd pochodzi cała moja o nich wiedza. Wiedzą o dwóch najciekawszych postaciach dzielę się niniejszym.

Norval Morrisseau miał wielu naśladowców w zasadzie go kopiujących, ale do takich na pewno nie należy Cecil Youngfox – autor mitycznych scen w bardzo charakterystycznym stylu, jakby rozpiętych na pajęczynie. Urodzony w Blind River, mieścinie na północnym brzegu jeziora Huron (i zupełnie niedaleko Rezerwatu Serpent River) mieszkał i tworzył w Nowym Jorku, Vancouver i Toronto, ale styl i tematyka jego prac odzwierciedlały jego indiańskie pochodzenie. Niestety już nie żyje, zmarł w 1987 roku.

Isaac Bignell nie należał do szczepu Odżibwejów, lecz Kri, urodzony był w rezerwacie położonym 400 mil na północ od Winnipegu. Wypracował on własną technikę malowania gąbką, w której tworzył proste kompozycje nawiązujące do indiańskiego postrzegania przyrody. Mieszkał w Winnipegu, Minneapolis, Vancouver. Zmarł w 1995 roku w wieku 37 lat. Jego technikę i styl podjął Russel Noganosh, Odżibwej z Ontario, który obecnie staje się bardziej znany, acz nie ukrywa tego od kogo się uczył malować.

W galerii były oczywiście prace wielu innych artystów, w większości jeszcze żyjących. Bo Woodland School to wcale nie rozdział zamknięty, jest to wydarzenie, które się nadal dzieje. Ale warto dodać jeszcze jedno spostrzeżenie. Woodland Schol to sztuka Indian, tematyka i styl wywodza się z tradycji Odżibwejów, ale to nie Indianie są głównymi konsumentami tej sztuki. Nie jest tradycją Odżibwejów wieszanie obrazów na ścianach wigwamów. Dziś oczywiście nie mieszkają oni w wigwamach tylko w domach – takich samych, jak ich biali sąsiedzi, ale czy wieszają oni na ścianach obrazy Norvala Morrisseau? Nawet jeśli znajdą się tacy, których stać na zakup jego obrazów, które obecnie wyceniane są na kilkadziesiąt tysięcy dolarów (o czym naocznie przekonałem się w Kinsman Robinson Gallery w Toronto), to będą to ludzie zanurzeni po uszy w kulturze białego człowieka. Tylko bowiem ludziom tej kultury chce się zarabiać wielkie pieniądze.

Obraz malowany na korze brzozowej widziany na straganie na powwow w północnym Ontario

Zarówno ten tekst, jak i inne na podobny temat, można przeczytać w mojej książce "ART ETNO"